the short story you are about to read is a fiction written in Bikol Polangui language. All characters appearing in this work are fictitious. Any resemblance to real persons, living or dead, is purely coincidental.
Polangui
– usad na ali’put na istorya
“Sasabi na kan Polangui ay ali sa ngaran na Angui, usad na malanggayun na babay, na laka gusto kan kulur na pula. Nung mga panawn, si Angui ay laka-bisto sa lugar na kadtu sa bansag na Pulang Angui. Nang dayl sa sanyang gayon mi kabu’tan, nagkagustu kan usad na pararakup ning mga ayup sa bulud. Nagkagusto man si Angui sanya. Naging maugma sinrang duwa mi nagpabayaan. Sa sanrang pagyabaan, usad na aslu kan naingut ta pawno nagkagusto man siya sa pararakup nin mga ayup. Naingut siya kay Angui. Sa kanyang ingut, sinumpa niya si Angui mi nangruluya. Pinasantigwaran si Angui tanganing magbalik sya sa dati nyang kusug. Naray si Angui. Nanruluya man su aslung naingut kay Angui nang dayl sa santigwar. Nanggana kan karayan sa lugar asin nag-urugma kan ngamin na taw. Nang uminabot su mga Espanyol sa lugar, inungaan su mga taw kun unung lugar kadi. Da sinra masimba. Kan ginibo ninra, kinulawan ninra si Angui ta sya kan bistado kan ngamin. “Pulang Angui! Pulang Angui!” Amu kan pinu’nan kan ngaran kan Polangui… Mga kabanwa, parakpakan natu an mga jovenes sa sanrang Streetdance Presentation!” Ulit-ulit nang pinaybasa kan announcer sa entablado su alamat kan Polangui.
Hunyo. Malang-ugma sa banwang Polangui. Fiesta ni San Pedro mi ni San Pablo, mga patron kan mga taga Polangui. Punu nin makukulur na banderitas kan mga agyan. Kayun parada. Kadakul nagkikita, mga taga poblacion, mga ali pa sa itas na mga barangay arug na sana nin Maynaga, Sta. Teresita, Gamot mi Lidong na numerong nay gibo nin mga produktong kalamay mi maskubado, mi kayun man mga dayo. Si Diana, taga Sugcad, nagkikitang parada dawa malanginit. Sinabyan na siya ni ina niya na di na magpa-Centro ta siguradong dakul kan magkikita. Pero gusto niya talaga magkikita, sa usad na rason man sana. Magkikita sinra ni bata nyang si Carlo.
Nakasulot si Diana ning pulang bado mi nakapantalon na binakal niya pa sa Novo. Nagparabasul ngani siya ta pawno, di niya nakita na kayun lubut su pantalon. Baya, alangan ibalik niya, uda na pati su resibo. Kan ginibo na sana niya, pinatayi niya kay mama niya para di na maray marapak. Uda siya kakuyug na nagkikita. Amung trip kan ni Diana. Sa may Ester’s bakery sinra magkikita ni Carlo. Siya namuna, uda pa si bata niya.
Habang nagulat siya, kayun sanya nakatukmak sa til niya. Naingut siya bigla. Sinabyan nya su lalakeng nakatukmak sa til nya. “Ow, masanit to ha! Magtagakita nganing agyan tanganing di makatukmak!”
“Aw, pasensya naman miss. Di ko man tutuyo. malang surang mo man.” Sabay pusngak. Su lalake, may kakuyug na duwang barkada.
“Lusi mo boy! Mga ayup kamo!” da supug na nagsiyak si Diana sa tulung lalake. Kinikita siya nin mga taw. Napasupug lugud siya. Su mga lalake, dire-diretso sana na sige pang ngiririt. Mangumun –ngumun, uminabot na si Carlo.
“O tara, murusdut nayka.”
“Pawno kaya su mga lalake, tinungtungan ako!”
“Di man gayud tutuyo, pabaypa. O, paydtu kita sa baluy, naghanda man ako dawa duduy. Mus.”
Si Carlo, taga- Magurang. Kayun kaya si Carlo. Si mama mi si papa niya nagitrabaho sa abroad. Pinapadarhan na lang siya nin sintabo para sa mga panggurugastos niya sa baluy. Uda siya kakuyug sanra. Independent, kumbaga.
“Ika man lang an pinaghandaan ko Diana.”
Sinrang duwa sana sa baluy. Uda ribok, uda banda, uda nagkikitang mga taw. Sa ampangan kan mga niluto ni Carlo, sinra nagselebrar kan kafiestahan kan sanrang mga puso.
Uminuli si Diana magdidiklum na kan suminunud na alduw. Maray na sana di siya inabutan nin uran kundi maguli siyang laka-limi. Inabutan niya si mama niyang nagilutong langkoy.
“Wow! Langamot man mama, masiram kan! Tamang-tama naguran, magisabaw akong kape.”
“Ay unu na ika Diana, yanga wana pa sanayka? Gina’bi nayka. Yanga, malangaba nu parada na inabot baynte kwatrong oras? Buray mo Diana, Sayn ika ali? Deputa! Byu akong nagadit! Buraynina mo! Lumug ikang kwarto! Aray!” Natipsikan si Nanay Fe nin lana habang nagiprito mi nay sermon.
Di inintindi ni Diana si mama nya. Duminiretso siya sa kwarto nya. Nawaran na sana sya nin ganang magkun. Nagbatang siya sa kama. Biglang nagkusug su uran. Di na nya narurungug su mga pinaytataram ni mama niyang byung naingut sanya. Natulala si Diana. Nagngirit siya, ngirit nin pagkakilig. Kan rugo nya sa hawak byung nagibulus, nagagi sa puso niyang nay payaba na nirug pa su bulos nu tubig-uran sa saguguro kan baluy ninrang bungalow.
Tulung bulan na uminagi. Mabrus si Diana. Uda siya naginibo pati si mama niya. Kang magayong kurba kan hawak nya mababalyuhan na nin dakulang bukol sa tulak. Di niya ni ginusto pero payaba niya si Carlo. Si Carlo man, pinanindugan kan pagkamabrus ni Diana. Sindang duwa talaga nagpapayabaan. Nang nanakus na si Diana, nagpakasal sinda sa parokya ni San Pedro asin San Pablo. Pinangaranan ninrang Peter kan sanrang akus. Si Peter, malanggurugul. Kaawong nya si Carlo. Maputi, bilugan kan mata mi angas. Nagistar si Diana kina Carlo. Sinra, usad nang familia.
Hunyo kan suminunod na tawn. Kafiestahan kan banwang Polangui. Nagpakaram si Carlo kay agom na magipaydtu sya sa pabayli sa kiosko kakuyug su mga barkada man nya. Pinagbigyan man siya ni Diana ta fiesta man baya.
Sa pabaylihan, nakatukmak til si Carlo. Usad na babay, magayon, gabos na saiya, hawak, awong, lintian na gayon.
“S-sorry miss. Di ko man tutuyo. Ako palan si Carlo”
“Oh, ok lang, ako si Jennifer.”
Idi maekspleka ni Carlo an sanyang namumutan. An ginibo niya, nagpabisto siyang uda asawa. Hanggang nawlog naman su babay kay lalake. Nagpuon sa pabayli, hanggang purupirmi na sinra nagkikita. Patago nya kading ginigibo sa agom niyang si Diana. Uda sa kamalayan ni agom niya kan gigibo nyang kasa’lan. Nang makarisa na si Diana na kayun iba sa agom niya.
“Tibad kung unu na kan pinaygibo kan asawa ko.” Sabi nya sa sadiri niyang nagi-aburido.
Nagpakaram si Carlo kay Diana na may luwas siya kakuyug su mga barkada nya. Pinagbigyan siya ni Diana. Pero kan di aram ni Carlo, susundan siya ni Diana para mag-espiya.
Amu mananggad! Kayun babay si Carlo. Nagibi si Diana. Naguli siya. Kinugus nya si Peter. Biglang naguran. Tulung oras, nag-uli na si Carlo. Uda siya naginibo kundi ibinarabad su mga plato sa sanyang agom sa grabeng kusug.
“Ayup ika! Kayun ika babay! Sisay yang deputa siya?! Napurot mo sa mabatag?” nirug pa kan bulus nin mga luwa ni Diana an bulos kan tubig-uran sa saguguro kan baluy ninra.
“Uda man kadto, di mo na kadto intindyun.”
Nang dayl payabang maray ni Diana si Carlo, pinatawad niya kadi. Si Carlo man, nagbawi bilang agom ni Diana. Talagang napasala lang si Carlo idtu. Si Diana an payaba niya.
Usad na Anruw magkakuruyug sindang familia na nagsirimba sa parokya. Si Jennifer, idtu man, nagsimba dawa makasa’lan. Nakita niya si Carlo mi di siya makapaniwala sa nakita niya.
“May bayad ika saku Carlo. Paguna mo mauusadan mo ko. Ayup ika Carlo.” Amu sa but-but ni Jeniffer, byu siyang naingut ta niloko siya ni Carlo. Si Jeniffer, gigibon ngamin makabalus sana. Si Jeniffer na nagpayaba, dawa sala, di pa ligayon natutunuwan sa mga nangyari sanrang duwa ni Carlo. Di siya magparug.
Natapos su misa. Nagluwas na sa Carlo, Diana mi si Peter na usad na tawn naman. Sinundan ni Jeniffer an familia… nakatago sa bulsa niya an sanyang pistola na di man lisinsyado.
Polangui was submitted as a Finals requirement for my elective course Writing for Bikol Audiences
